iBooks versus EPUB

Ik kreeg van een collega de vraag of ik kon uitleggen wat de verschillen zijn tussen iBooks en EPUB. Dat kan ik wel en het leek me net zo handig om het meteen in een blogpost te verwerken, werkt beter dan een mail.

Allereerst wat basisbegrippen

EPUB: een vrij en open e-bookformaat dat ontwikkeld werd door het International Digital Publishing Forum (IDPF). EPUB wordt soms ook wel eens aangeduid als ePub, ePUB, EPub of gewoon epub, maar de voorkeur van de maker is EPUB. (bron: Wikipedia) Er zijn een aantal versies van EPUB, de meest gebruikte versie is EPUB 2, de meest recente versie is EPUB 3.

iBook: dit was een laptoplijn van Apple (bron: Wikipedia), heeft dus niets met elektronische boeken te maken.

iBookstore: dit is de winkel voor elektronische boeken van Apple. Je kunt die alleen vanuit iBooks benaderen, al kun je wel bijvoorbeeld links naar boeken via Google vinden en als link doorsturen. Vergelijkbaar dus met de Appstore voor applicaties

iBooks: dit is een gratis programma van Apple voor op je iPad, iPhone of iPod Touch waarmee je PDF-bestanden, EPUB-bestanden en iBooks-bestanden kunt lezen.

iBooks Author: dit is een gratis programma van Apple voor op Mac OS X (er is geen Windows of Linux-versie beschikbaar) voor het maken van iBooks-bestanden of PDF-documenten (zie ook dit bericht voor meer info).

iBooks-bestandsformaat: dit is een propretary Apple-formaat dat op dit moment alleen ondersteund wordt door iBooks 2 (en nieuwer) op de iPad.

Voor het goede begrip is het belangrijk om de verschillende “iBook(s)”-varianten even goed uit elkaar te houden. Ik zal ze hieronder ook steeds expliciet benoemen.

Dan wat achtergrond

De markt voor elektronische boeken is op het moment net het Wilde Westen. Iedereen wil er een stukje van claimen, er worden soms smerige spelletjes gespeeld, er liggen goude kansen, maar voorlopig is het een zooitje waar consumenten de dupe van zijn.
Er zijn een aantal grote spelers (Google, Apple, Barnes & Noble, Amazon), die strijden met name in de VS om een plek tussen de tradionele uitgevers of zelfs in plaats van de traditionele uitgevers. Alle vier de partijen proberen daarbij de hele keten te controleren. Dat wil zeggen dat ze proberen de elektronische boeken direct van de uitgevers of beter nog de auteurs te betrekken, dat ze een online boekenwinkel hebben én dat ze hun eigen apparaten hebben waar je die elektronische boeken op kunt lezen, in een aantal gevallen aangevuld met applicaties voor de apparaten van de concurrent. Met name Amazon is daar goed in, die levert software voor PC, Mac, iOS, Windows Phone, Blackberry en Android.
Ook proberen ze het aanbod te verbeden door niet alleen elektronische boeken, maar ook audio (MP3) en video-on-demand aan te bieden, maar die laten we nu even buiten beschouwing.

Echt ingewikkeld wordt het pas als we naar de bestandsformaten gaan kijken die beschikbaar zijn voor elektronische boeken. Deze al ietwat verouderde Wikipediapagina geeft een overzicht van de verschillende formaten en de verschillende apparaten die die formaten kunnen weergeven. Soms is het helder: Amazon heeft al heel lang haar eigen formaat (de naam ervan wijzigt van tijd tot tijd, op dit moment is het KF8), dat formaat is in haar eigen software en op haar eigen apparaten te lezen. Veel van de anderen gebruiken EPUB, maar omdat ze vaak een eigen methode van beveiliging (DRM) toepassen, zijn bij Nook gekochte EPUBs niet te lezen in iBooks op iOS of in een EPUB-reader op Android. En omgekeerd kun je een EPUB die je in de iBookstore van Apple koopt niet zomaar op een Nook van Barnes & Noble kunnen lezen vanwege die DRM.

Die DRM is weliswaar te verwijderen (zie dit bericht voor een voorbeeld), maar dat mag van de wetgever eigenlijk niet.
Na het verwijderen van de DRM van een EPUB is die relatief gemakkelijk te converteren naar een formaat dat op de Kindle te lezen is en ook de andere kant op van Kindle formaat naar EPUB werkt dat meestal redelijk goed. Voor het iBooks-bestandsformaat ligt dat wat anders.

Na die lange introductie dan eindelijk de twee formaten waar het om draait:

EPUB en het iBooks-bestandsformaat

EPUB is een bestandsformaat voor elektronische boeken dat tot stand gekomen is door de samenwerking van een groot aantal partijen. Apple is er daar één van. Het is een “vrij en open e-bookformaat” wat betekent dat iedereen gratis toegang heeft tot de beschrijving van het formaat. Het betekent dat iedereen die dat wil programma’s kan maken waarmee EPUB bestanden gemaakt kunnen worden en waarmee EPUB bestanden weergegeven kunnen worden. Zonder daarvoor toestemming te hoeven vragen of om daar geld voor te betalen.

Dat heeft daarom ook tot gevolg dat er voor elk apparaat en besturingssysteem wel een programma is om EPUB-bestanden (zonder DRM) te lezen en er is een veelvoud van programma’s om EPUB-bestanden te maken.

Het betekent echter ook dat het ontwikkelproces van EPUB op basis van consensus plaats vindt. De deelnemers moeten het eens worden over nieuwe functionaliteiten. Ook kan er niet afgedwongen worden dat iedereen die een programma voor EPUB maakt ook alleen de afgesproken functionaliteiten toevoegt en dan ook alle functionaliteiten ondersteund die in de EPUB standaard staan. Een beetje zoals bij HTML ook het geval is.

EPUB 2 is de versie van de standaard die op dit moment het meest onderteund wordt. Het is een formaat dat geschikt is voor boeken die bestaan uit tekst en plaatjes. Niet echt heel vreemd eigenlijk want in 2007, toen de EPUB 2.0 standaard beschikbaar kwam, bestond er nog geen iPad en waren er nog geen Android tablets. De enige ‘losse’ apparaten die speciaal voor het lezen van elektronische boeken beschikbaar waren (de eerste Amazon Kindle is uit 2007), maakten gebruik van eInk en konden geen multimedia, annimaties of kleur weergeven.

Met de komst van tablets en de groeiende behoefte aan elektronische boeken die meer zijn dan een ‘gescande’ versie van de boeken die we op papier kunnen kopen, was het duidelijk dat er aanpassingen nodig waren.
Dit jaar is EPUB 3 beschikbaar gekomen. Deze versie van de standaard biedt de mogelijkheid tot het opnemen van multimedia (video, annimaties) en interactie (klikken, slepen etc.) in elektronische boeken. Het zal echter nog wel even duren voor de tools om deze elektronische boeken te lezen en maken net zo breed beschikbaar zijn als voor EPUB 2.

Apple wilde hier duidelijk niet op wachten. Niet alleen zien ze (waarschijnlijk) een kans om een grotere rol te kunnen gaan spelen in de markt voor elektronische boeken (iets wat ze op het gebied van muziek ook al eens gedaan hebben!), maar ze hadden ook last van een verschijnsel waarbij er steeds meer elektronische boeken in de vorm van losse applicaties verschenen. Hierbij was een boek met multimedia en interactie dus verpakt als app. Dat wilde Apple niet.

Met het beschikbaar stellen van iBooks Author, een gratis programma dat alleen beschikbaar is voor de Mac, hebben ze twee vliegen in één klap geslagen: ze bieden auteurs de mogelijkheid om eenvoudig, via een laagdrempelige grafische interface, interactieve boeken te maken én ze binden meer auteurs/uitgevers en klanten aan hun iBookstore en aan hun besturingssysteem.
In tegenstelling tot EPUB is het iBooks-formaat geen open formaat. Je kunt een iBooks-bestand weliswaar gewoon openen en bekijken, maar de onderliggende standaard is niet gedocumenteerd. Daarnaast is iBooks op de iPad het enige programma dat op dit moment in staat is om elektronische boeken in iBooks-formaat weer te geven. Zelfs op een iPhone of iPod Touch, of op je (Windows of Mac) desktop kun je ze niet bekijken en de kans op een versie voor Android is wel heel erg klein.
Daar bovenop komt dat het verkopen van elektronische boeken die je met iBooks Author in het iBooks-formaat maakt, alleen mag via de iBookstore van Apple. Je mag ze wel gratis aanbieden op je eigen website, maar verkopen. Dit betekent niet dat Apple het auteursrecht op de content claimt, je mag ook een versie van het boek in een ander formaat, met behulp van andere software maken. Alleen niet met iBooks Author.

Natuurlijk is er de nodige kritiek op Apple. Ze zijn immers lid van het IDPF, maar hebben met het iBooks-formaat hun eigen variant op EPUB 3 gemaakt. Het blijkt daarnaast niet (goed) mogelijk om bestanden automatisch van het ene naar het andere formaat te converteren. Maar het is natuurlijk niet zo dat Apple de enige partij is die zijn eigen formaat voor elektronische boeken gebruikt, al is Amazon zo vriendelijk om in ieder geval gratis tools voor Windows, Linux en Mac beschikbaar te stellen.

Conclusie

Voor auteurs en gebruikers is het er dus niet gemakkelijker op geworden. Heb je geen Mac, dan kun je iBooks Author niet gebruiken en kun je dus geen iBooks produceren. Heb je wel een Mac, dan kun je kiezen voor EPUB 2, EPUB 3 of het iBooks-formaat. iBooks op de iPad leest ze alle drie, iBooks op de iPhone en iPod Touch leest EPUB 2 en EPUB 3. Op Android kun je niets met iBooks, een Kindle leest ook geen EPUB, die moet je dan eerst converteren.
De tools om EPUB 3 boeken te maken zijn nog niet zo gemakkelijk te gebruiken als iBooks Author of nog niet zo vrij beschikbaar.

Hierboven zie je een voorbeeld van een EPUB 3 boek gemaakt met Adobe InDesign en de Aquafadas plugin. Deze plugin is niet gratis en meer gericht op (semi-)professionele publicaties terwijl iBooks Author juist ook gebruikt kan worden door individuele docenten. Maar het laat wel zien dat je niet persé het iBooks-formaat nodig hebt om aantrekkelijke elektronische boeken te maken.

Voor onderwijsinstellingen ligt de keuze wat mij betreft niet zwart-wit. Als een individuele docent, die beschikt over een Mac, met iBooks Author aan de slag wil, lijkt me dat niet zo’n probleem. Heb je docenten zonder Mac, maar met iPad, wijs ze dan eens op Book Creator for iPad. Niet gratis, niet cross-platform (net als iBook Author zit je eigenlijk vast aan iBooks), maar wel heel laagdrempelig te gebruiken met audio, video en afbeeldingen bij de tekst.

Het gebruik van het iBooks-formaat in de breedte, dus als onderdeel van een grootschaligere actie om elektronische boeken te produceren lijkt me onverstandig. Het gebruik van EPUB 3 maakt het mogelijk om aantrekkelijke interactieve elektronische boeken te maken die gebaseerd zijn op een open formaat, leveranciersonafhankelijk zijn en dus kunnen rekenen op een bredere ondersteuning. Ze zijn dan nu al goed te lezen op de iPad (net als wanneer je ze met iBooks Author maakt), maar op termijn ook op Android toestellen, laptops, desktops en de nieuwe Windows 8 surface apparaten die er nu nog niet eens zijn. Daarmee vormt dat een veel toekomstvastere investering.