De zwarte kant van sociale media

Als er één ding is waar je voor en tegenstanders van internet in het algemeen en sociale media in het bijzonder gelijk in zult moeten geven, dan is het wel dat iedereen er gebruik van kan maken om zijn mening te verkondigen. Je schrijft een blogpost (zoals ik nu doe), schrijft een rapport (zoals Sogeti deed) en gooit het online. Zorg voor een pakkende titel, vlotte schrijfstijl, haal voldoende literatuur aan en je verhaal komt wel over. Eeuwige roem voor in ieder geval het komend jaar en wie weet levert het nog de nodige consultancy opdrachten op.

OK, nu doe ik het rapport “De zwarte kant van sociale media” vast tekort, want dit rapport moet wel een hit worden. In het rapport gaan de auteurs in op de “tien gitzwarte gevolgen voor Homo Digitalis-Mobilis”:

1. Sociale media maken ons dom
2. Sociale media maken ons asociaal
3. Egotripperij, verkokering en oogkleppen
4. Sociale media maken ons (geestes)ziek
5. Sociale media tasten ons geheugen aan
6. Sociale media zijn extreem manipulatief
7. Sociale media voeden Big Brother-situaties
8. Sociale media zetten aan tot terreur
9. Sociale media voeden onze sensatiezucht
10. Sociale media maken een einde aan privacy en creativiteit

Ze gaan verder in op het sociale media gevaar voor cybersecurity, het macro-economische social media deficit  (de kosten van informatieoverlast), maar ook de vraag “hoe heeft het zo ver kunnen komen?”.

Tot dat moment (hoofdstuk 8) hadden we het in het onderwijs nog redelijk droog weten te houden, maar geen goed rapport zonder veeg uit de pan:

In hun Web History-college brengen Erik Wilde en Dilan Mahendran ons het volgende bij. In dit tijdsgewricht zou dat natuurlijk gewoon een stukje algemene en parate kennis voor iedereen moeten zijn. Maar helaas: het onderwijs hobbelt ziende blind achter historische hoogtepunten aan.

Lees zelf even verder op pagina 21 om de geschiedenis van het web in sneltreinvaart te doorlopen.

Dat de auteurs een goed besef hebben van geschiedenis blijkt wel. In hoofdstuk 10 (“Basisreceptuur: sociaal is het nieuw kapitaal”) komt Aristoteles voorbij en in hoofdstuk 9 als het gaat over “Domme degeneratie-angst” komen Socrates en Plato voorbij. Dat hoofdstuk start met:

Zorg of zegen? Het hield de Egyptische koning Thamos al bezig toen de god Toth hem het schrift aanbood, als overgang van prehistorie naar historie. Thamos’ angst hebben we overgeleverd gekregen via Socrates en Plato. Zaken op schrift stellen, zo vreesde de koning, maakt ons vast vergeetachtig. Internet had deze vorst dus zeker aan banden gelegd.

Er worden gelukkig geen verwijzingen gemaakt naar Arabische lentes en de recente onrust in Egypte. Dat zou ook wel erg goedkoop en gezocht zijn. En de auteurs streven er immers naar om het geheel wel nuchter en helder te houden:

In tegenstelling tot de suggestieve koppen in The Slatest en andere publicaties spraken de onderzoekers zelf heel voorzichtig over ‘processes of human memory’ die veranderen. Wat in elk geval verandert of misschien wel ‘slechts’ verandert, is ons gedrag. Misschien is het Google-Effect ook wel een opmaat – zoals Betsy Sparrow suggereert – om zaken structureel in een groter verband te gaan begrijpen:
‘Perhaps those who learn will become less occupied with facts and more engaged in larger questions of understanding.’
Dat klinkt hoogdravend en weinig wetenschappelijk

De auteurs hebben niet erg veel vertrouwen in ons eigen kunnen als het gaat om het onder controle krijgen van alle problemen. Hoofdstuk 11 (“De Age of Context komt eraan”) start met:

Wat kunnen we doen tegen de invasie van sociale en mobiele technologie en hun content die vierentwintig uur per dag en zeven dagen per week ons ritme verstoren, ons afleiden en verrijken tegelijk? Het is in ieder geval voor de meesten van ons geen optie om het overbelaste brein zo te trainen dat we minder snel of minder vaak afgeleid worden.
Het is meer aan nieuwe digitale tools om de onmiddellijkheid van realtime te negeren en berichten in de juiste context aan ons te presenteren.

We moeten aan de “SlowTech” en het Slow Web, maar gelukkig zijn we toch nog verantwoordelijk voor ons eigen gedrag (hoofdstuk 14). In dat afsluitende hoofdstuk wordt het dan nog even heel concreet:

Maar aan het eind van dit rapport willen we natuurlijk niet weer van voren af aan beginnen met alarmbellen en analyses, die zo sterk zijn verweven met een poging om te komen tot een haalbare way-out. In plaats daarvan sluiten we graag af met de volgende dertien tips voor een gelukkig en tevreden leven, die Manfred Spitzer geeft aan het eind van Digitale Demenz:

• Eet om te beginnen goed en gezond.
• Beweeg ten minste elke dag een half uur.
• Leef niet in je eigen gedachtenwereld maar in het hier en nu.
• Streef haalbare doelen na.
• Help andere mensen, zonder eigenbelang en financieel gewin.
• Geef je geld liever uit aan belevenissen dan aan nog meer spullen.
• Ga af en toe op in muziek en zing ook eens uit volle borst.
• Wie goed gemutst is, stimuleert zijn hersengebieden voor positieve gevoelens.
• Wees actief en ruim hindernissen uit de weg.
• Maak het leven makkelijker voor jezelf, waar het maar kan.
• Ga eens met vrienden uit eten in plaats van voortdurend op Facebook rond te hangen.
• Breng voldoende tijd door in de natuur, zeker als er kinderen zijn.
• Vermijd digitale media waar het maar kan, en dat geldt met name voor kinderen.

Nou ja, daar kan toch niemand het mee oneens zijn toch?
Tot slot een afsluitende wijze boodschap voor ons sociale media-adepten:

Afgezien van schunnigheden en alles wat we het liefst ontkennen, zijn we met sociale media echt te ver doorgeschoten. Wat de meeste Facebook- en Twitter-adepten dagelijks de wereld in slingeren is een pathetisch tijdverdrijf voor economisch zonnige tijden, wanneer het geluk ons toelacht en het succes ons komt aanwaaien. Nu de handen echt uit de mouwen moeten om werk te behouden en inkomen bij elkaar te schrapen, zien we in dat we eigenlijk helemaal geen tijd hebben om dagelijks urenlang alles met elkaar te delen. Daar komen we echter maar moeilijk vanaf, want de smartphone vol met apps brandt in onze broekzak of handtas. De laatste tijd duiken deze verslavende gadgets steeds vaker op in relatie tot oproer, misdaad, rellen en terreur. Geen wonder wellicht in tijden van crisis, en misschien zelfs niet eens zoveel nieuws onder de zon.

Goed, nou sta je voor een moeilijke keuze: je kunt de goede raad in dit rapport ter harte nemen, je computer, iPad of ander digitaal apparaat nu uit kunnen zetten en lekker een stuk (met je kinderen als je die hebt) door de sneeuw gaan wandelen terwijl je uit volle borst zingt en van de dag geniet. Of je kunt het rapport downloaden (PDF) en zelf lezen. Dan moet je daarbij wel andere notificaties (mail, twitter etc.) uitzetten zodat je het rapport ongestoord kunt lezen. Wellicht moet je het af en toe terzijde leggen zodat je de inhoud kunt laten bezinken. Stuur het dan zeker ook door naar een paar collega’s zodat jullie er samen over kunnen praten tijdens en na het lezen.

Ik zou voor optie 1 kiezen.

(getipt door David Brinks)