TNO heeft een nieuwe (2025) editie uitgebracht van hun rapportage over AI gebruik door de overheid. Ik heb voorbeelden uit hun 2024 editie bij presentaties gebruikt als illustratie van hoe AI (en niet alleen generatieve AI) ook buiten het onderwijs ingezet wordt. Hoewel het daarom wel jammer is dat nu de focus op uitsluitend generatieve AI ligt, levert het toch interessante cijfers op:
- Van 8 naar 81 toepassingen op basis van generatieve AI in één jaar;
- Bijna de helft (37) daarvan is geïmplementeerd;
- 42% van alle toepassingen komt van gemeenten;
- 40% van toepassingen ondersteunt interne bedrijfsvoering;
- De risico-inschatting van toepassingen is inconsistent, een zelfde type toepassing wordt verschillend geclassificeerd (hoog risico vs. overige algoritmes);
- Bij 57% van de toepassingen is onbekend of er een impacttoets is uitgevoerd;
- Veel toepassingen draaien op Amerikaanse foundation modellen (OpenAI, Microsoft), wat vragen oproept over (digitale) soevereiniteit;
- Organisaties ervaren hype en FOMO en dus druk om generatieve AI te gebruiken, wat kan leiden tot technologie-push zonder duidelijke maatschappelijke doelstelling, of het meerdere keren uitvinden van hetzelfde wiel.
Ook de 2025 editie is niet alleen leerzaam als bij een overheidsorganisatie werkt. Zo wordt er een overzicht gegeven van succesfactoren (pagina 16) en knelpunten (pagina 18) bij de inzet van GenAI. Ik ga ze niet allemaal knippen en plakken hier, je kunt ze in het rapport vinden.
De aanbevelingen neem ik wel even (in hun compacte vorm, ook hier zie het rapport voor de uitgebreidere versies):
- Zet de maatschappelijke opgave centraal;
- Betrek domein experts en gebruikers bij ontwikkeling en inkoop van GenAI-toepassingen;
- Neem de lange termijn impact op organisaties en medewerkers mee;
- Denk na over herbruikbaarheid van GenAI toepassingen;
- Besteed aandacht aan de rol van inkoop;
- Besteed aandacht aan digitale afhankelijkheden;
- Maak tijd voor het uitvoeren van impact toetsen.
Uit de toelichting bij de aanbevelingen klinken voor elk van de aanbevelingen kritische noten in relatie tot de huidige situatie. Deels zijn de aandachtspunten ook wel begrijpelijk. Immers, is het helemaal eerlijk om nu al te verwachten dat dat hele ontwikkelproces ook strak doordacht is? Daar staat tegenover dat als het om publieke middelen gaat en data van burgers, de lat natuurlijk ook niet te laag mag liggen.
Sowieso weer interessant om even doorheen te bladeren, al mis ik de foto’s van vorige keer wel. De links in de voetnoten leiden gelukkig ook nu weer naar filmpjes en meer informatie over de voorbeelden.
