Ik weet het, de combinatie “hokjesman, onderzoekers en vijftig tinten grijs” kom je waarschijnlijk niet dagelijks tegen als titel van een blogpost. Dat vraagt om een toelichting.
Allereerst is het zo dat bovenstaande aflevering van De Hokjesman hoe dan ook de moeite waard is om te bekijken. Het geeft namelijk op de geheel eigen wijze van Michael Schaap een beeld van “de onderzoeker”. Waarbij het duidelijk is dat het indelen van mensen, beroepen, groepen individuen in hokjes er onherroepelijk toe lijdt dat sommige nuances verdwijnen.
Ik moest daar vandaag ook wel aan denken tijdens de keynote van Jelte Wicherts over “De zwakke plekken van de hedendaagse wetenschap (en hoe die te versterken)” waarin hij inging op fouten die bewust of onbewust door onderzoekers in onderzoeksresultaten (artikelen) worden opgenomen. Het voorbeeld van Diederik Stapel kwam uiteraard voorbij, maar Jelte maakte juist ook duidelijk dat er (inderdaad) geen zwart-wit onderscheid te maken was tussen goede onderzoekers en slechte onderzoekers, maar dat er sprake was van vijftig tinten grijs.
Het is jammer dat de presentatie van Jelte (nog) niet online staat, want ik denk dat het wijze lessen zijn voor élke onderzoeker. Over hoe je zo lang kunt zoeken naar een verklaring in je data dat je er haast automatisch eentje zult vinden. Of slecht gedocumenteerde data die niet door anderen te gebruiken is om jouw onderzoek te verifiëren. Of creatief naar beneden afronden van een p-waarde die 0.054 blijkt te zijn, extra proefpersonen erbij zoeken etc.
Jelte illustreerde zijn verhaal met behulp van anekdotes en voorbeelden en ging ook in op de “prikkels” die een onderzoeker vaak krijgt om te komen met grootse resultaten en hoe ook dat “fouten” in de hand kan werken.
Een van zijn oplossingen was het delen van de data zodat anderen gemakkelijk de resultaten kunnen verifiëren. Maar het is ook van belang onderzoek te publiceren als er géén significante verschillen gevonden worden. Ook dat is een conclusie! Kortom, voorkomen zullen we het wellicht (zelf) niet helemaal, maar we kunnen de kans op fraude wel verkleinen.