Zijn onderzoekers STAPELgek?

Een verontrustend bericht op de site van de Volkskrant vandaag: “De verzinsels van frauderende wetenschappers als Diederik Stapel en Dirk Smeesters zijn nog steeds onder ons. Haast de helft van de formeel allang teruggetrokken studies wordt nog steeds geciteerd door nietsvermoedende collega-onderzoekers.”

Ik kwam er via een verkorte versie van het bericht op Omroep Brabant en op basis daarvan denk je al snel “zijn die onderzoekers die dat doen helemaal gek geworden?”.

Maar als je het bericht bij de Volkskrant leest dan merk je dat het iets genuanceerder ligt.
Voor de duidelijkheid: er zaten/zitten dingen écht fout. Persberichten die nog online blijven staan en naar de studies verwijzen zijn onhandig als ze van de onderzoeksinstelling zelf zijn. De actie “check al onze nieuwsberichten ooit zowel centraal als decentraal opgesteld voor deze studie” zal niet in het interne protocol van het afhandelen van zulke zaken gestaan hebben. Kan ik me ook wel weer iets bij voorstellen. Onderzoeken die hadden moeten worden terug getrokken en dat uiteindelijk niet bleken te zijn, dat is meer dan slordig.

De andere verklaringen van de onderzoekers die wél nog naar Stapel verwijzen klinken eveneens plausibel als je een beetje weet hoe zaken soms gaan. Als een onderzoek terug getrokken wordt en niet meer via het oorspronkelijke journal te verkrijgen is en/of als bij dat journal expliciet een vermelding staat dat het onderzoek niet te vertrouwen bleek, dan ziet een andere onderzoeker dat alleen als hij/zij bij die site terecht komt en het dan daar ziet.

Het vinden van PDF’s van artikelen is vaak echter een uitdaging. Niet iedereen werkt voor een universiteit die een abonnement op alle journals heeft die jij als onderzoeker nodig hebt. Losse artikelen kopen kost vaak best veel geld $30 – $50 dollar per artikel is geen uitzondering, terwijl je vaak pas bij het lezen ervan er achter komt of het een zinvol artikel was. Dan is Google gebruiken om de PDF op te sporen of bij bevriende onderzoekers navragen of zij de PDF toevallig hebben een veel goedkopere manier. Maar dan zie je dus ook geen melding bij de uitgever / bij het oorspronkelijke journal. Ja, je bent als onderzoeker verantwoordelijk voor je bronnen, maar nee, geen enkele onderzoeker zal kunnen beweren dat hij/zij dat altijd voor alle gebruikte bronnen doet. Kun je het ze dan kwalijk nemen? (het gemakkelijke antwoord is natuurlijk ja, maar toch)

Wellicht dat Google Scholar een duidelijkere notificatie kan geven bij terug getrokken artikelen? Of een “report this article” optie of zo. In een aantal gevallen kun je de “retraction notice” wel al gewoon zien als je zoekt:

De arcering in het geel is van mij.

Via Google Scholar kun je overigens zelf ook redelijk eenvoudig achterhalen welke artikelen die in 2015 gepubliceerd zijn nog naar terug getrokken artikelen verwijzen.