Speaker 1: Hallo allemaal en wat leuk dat jullie weer luisteren naar De EduKast! Vandaag hebben we een heel speciale aflevering. We gaan het namelijk hebben over het promotieonderzoek van iemand die een aantal van onze luisteraars goed kennen: Josine! Ze is onlangs een enorme mijlpaal gepasseerd: haar allereerste wetenschappelijke artikel is gepubliceerd. Een prestatie van formaat!

Speaker 2: Zeker! Ik heb het gelezen, echt heel interessant. Ik kan me voorstellen dat het voor haar ontzettend spannend en een enorme opluchting was om die eerste, grote stap nu gepubliceerd te zien.

Speaker 1: Absoluut! En wij dachten: dit is de perfecte gelegenheid om eens in heel begrijpelijke taal uit te leggen wat haar onderzoek nu precies inhoudt. Want we horen de termen "leren reflecteren" en "Technasium" vast wel eens vallen, maar wat betekent het nu echt? Laten we bij het begin beginnen. De titel van haar onderzoek is "Leren reflecteren, hoe begeleid je dat?". Wat is dat "reflecteren" en waarom is het zo belangrijk dat leerlingen dat leren?

Speaker 2: Goeie vraag! Reflecteren is eigenlijk een chique woord voor kritisch naar jezelf en je werk kijken. Het gaat verder dan alleen kijken of je een goed cijfer hebt gehaald. Het is nadenken over: hoe heb ik dit aangepakt? Wat ging er goed? Wat kan ik de volgende keer anders of beter doen?  En waarom dat belangrijk is? Nou, de wereld verandert supersnel. Leerlingen moeten dus vaardigheden leren zoals probleemoplossend denken, samenwerken en zich kunnen aanpassen. Reflecteren is eigenlijk de motor achter het ontwikkelen van die vaardigheden. Het is een vaardigheid voor het leven.

Speaker 1: Oké, dat klinkt logisch. En dit onderzoek vindt plaats op zogenaamde "Technasium"-scholen, bij het vak Onderzoek & Ontwerpen. Wat moeten we ons daarbij voorstellen?

Speaker 2: Een Technasium is een speciaal type onderwijs voor havo en vwo, waarbij leerlingen bij het vak O&O in projectgroepen werken aan echte opdrachten van echte bedrijven. In het artikel geven ze voorbeelden zoals het ontwerpen van speelgoed voor varkens om verveling tegen te gaan, of het ontwikkelen van een robot die tomaten kan plukken. Ze werken dus niet voor een cijfer van de docent, maar voor een echte opdrachtgever buiten de school.

Speaker 1: Wauw, dat is gaaf! Maar dan snap ik ook meteen de link met reflecteren. Je moet dan niet alleen een goed product, die robot, afleveren, maar de manier waarop je samenwerkt en problemen oplost is dan minstens zo belangrijk.

Speaker 2: Precies! En daar zit de kern van haar onderzoek. In theorie is dat prachtig, maar in de praktijk blijkt het voor docenten best lastig te zijn om leerlingen goed te begeleiden bij dat reflectieproces. En leerlingen zelf zijn er vaak niet voor gemotiveerd. De meeste aandacht gaat vaak naar het eindproduct: is die robot af? Doet hij het? Dat noemen ze in het artikel productgerichte feedback. Maar de belangrijkste lessen leer je juist van het proces: hoe communiceerden we in ons team? Hoe hebben we die tegenslag opgelost toen een onderdeel niet bleek te werken? Dat is het stuk waar de procesgerichte feedback over gaat. En het artikel benadrukt dat juist die laatste vorm van feedback zo waardevol is om echt te leren.

Speaker 1: Oké, dus de onderzoekers wilden weten hoe docenten dat nu in de praktijk aanpakken. Hoe hebben ze dat onderzocht voor dit eerste artikel?

Speaker 2: Nou, ze wilden echt de ervaringen, ideeën en ook de worstelingen van docenten zelf horen. Daarom hebben ze 23 Technasiumdocenten uit het hele land geïnterviewd. Dat hebben ze gedaan in zogenaamde focusgroepen, een soort groepsgesprek waarin docenten met elkaar in discussie konden gaan en ervaringen konden delen. De docenten maakten vooraf ook een "mindmap", een soort woordspin, om hun gedachten over reflectie en feedback op hun eigen school op een rijtje te zetten. Zo kregen de onderzoekers een heel rijk beeld van de dagelijkse praktijk.

Speaker 1: En wat kwam daaruit? Waren alle docenten een pot nat, of zagen ze duidelijke verschillen?

Speaker 2: Enorm grote verschillen! Dat was misschien wel de meest interessante uitkomst. Op basis van de verhalen konden de onderzoekers de docenten indelen in vier duidelijke groepen.

Speaker 1: Vier groepen! Vertel!

Speaker 2: Oké, de eerste noemden de onderzoekers de Basisgroep. Dit waren docenten die zelf nog een beetje worstelden met de begrippen 'reflectie' en 'procesgerichte feedback'. Ze vonden het belangrijk, maar hadden moeite om het concreet te maken in hun lessen. Een docent zei bijvoorbeeld: "Ik wil wel feedback op het proces geven, maar ik merk dat ik toch steeds weer over het eindproduct begin.". Ze vonden het ook moeilijk om het juiste moment te vinden om een gesprek te starten, omdat ze de leerlingen niet wilden storen.

Speaker 1: Herkenbaar, je wilt de 'flow' niet onderbreken. En de tweede groep?

Speaker 2: Dat was de Gevorderde Groep. Deze docenten deden het al veel bewuster. Ze planden vaste reflectiemomenten in, bijvoorbeeld halverwege en aan het einde van een project, en zochten een balans tussen feedback op het product en op het proces. Hun grootste uitdaging was vooral het overzicht. Een docent zei treffend: "Ik vind het cyclische deel moeilijk. Hoe houd ik bij waar al mijn leerlingen aan werken? (...) zelfs als veel leerlingen niet meer weten wat hun leerdoel was.".

Speaker 1: Ja, met zoveel leerlingen en projecten tegelijk lijkt me dat een flinke uitdaging. Dan was er vast ook een expertgroep?

Speaker 2: Zeker, dat was de Expertgroep!  Dit waren de docenten die hier al jaren heel intensief en met veel vertrouwen mee bezig waren. Ze gaven wekelijks feedback, zowel op groeps- als op individueel niveau. Ze zagen zichzelf echt als een coach die met de juiste vragen leerlingen aan het denken zet. Een van hen beschreef het mooi: "Met procesgerichte feedback fungeer je als een spiegel. Je beschrijft wat je ziet gebeuren (...) en je vraagt of de leerling dat herkent.". Hun uitdaging lag niet meer zozeer in hun eigen klas, maar op schoolniveau: hoe zorg je voor een doorlopende leerlijn en hoe krijg je al je collega’s mee?.

Speaker 1: Fascinerend. Je hebt dus basis, gevorderd en expert. Wat was dan de vierde groep?

Speaker 2: De vierde was een beetje een buitenbeentje, die noemden de onderzoekers de Beperkte Groep. Dit waren vaak ervaren en bekwame docenten, maar zij liepen tegen externe muren op. Ze hadden bijvoorbeeld te weinig lesuren voor het vak, kregen weinig steun van de schoolleiding, of er waren te weinig collega's. Een docent gaf aan: "Ik merk dat ik vaak stuur op het product in plaats van het proces, omdat er simpelweg te weinig tijd is om beide goed te doen.". Zulke externe factoren beperken hen dus enorm.

Speaker 1: Dus, als ik het samenvat: het artikel laat niet alleen zien hoe docenten het doen, maar ook dat ze in verschillende ontwikkelingsstadia zitten. En elke groep heeft dus eigenlijk iets anders nodig om een volgende stap te kunnen zetten.

Speaker 2: Precies, dat is de spijker op zijn kop! Dat was ook de tweede onderzoeksvraag van het artikel: wat zijn de leervragen van de docenten?. En die verschilden dus per groep. De Basisgroep wil bijvoorbeeld vooral meer grip krijgen op de basis en hoe ze dat organiseren. De Gevorderde Groep wil hun vaardigheden verfijnen in het voeren van gesprekken en het structureler opzetten van de reflectie. En de Expertgroep zoekt naar manieren om hun aanpak te borgen in het hele schoolteam.

Speaker 1: En dat is natuurlijk ontzettend belangrijke informatie voor het vervolg van Josine's promotieonderzoek! De beschrijving van haar hele traject verklapt al dat ze een professionaliseringstraject voor docenten gaat ontwikkelen.

Speaker 2: Klopt helemaal. Dit eerste onderzoek legt echt het fundament. Nu de onderzoekers deze 'landkaart' van docenten hebben, met hun verschillende praktijken en hun specifieke leervragen, kan er een training ontwikkeld worden die echt op maat is. Het artikel stelt dat een 'one-size-fits-all' aanpak niet werkt. Een docent uit de Basisgroep heeft een heel ander soort training nodig dan een docent uit de Expertgroep.

Speaker 1: Super boeiend! Het is nu helemaal helder wat dit eerste artikel inhoudt en waarom het zo'n belangrijke eerste stap is. De onderzoekers leggen hiermee echt de basis om het onderwijs voor leerlingen te verbeteren, zodat zij de begeleiding krijgen die ze nodig hebben om die belangrijke reflectievaardigheid te ontwikkelen. We zijn ontzettend benieuwd naar de volgende stappen in dit onderzoek. En voor de familie die luistert: jullie mogen extra trots zijn op het werk van Josine!

Speaker 2: Absoluut, een heel mooi en relevant onderzoek!

Bronnenlijst (APA7)

Görtzen, J. J. H., Stollman, S. H. M., Schellings, G. L. M., Vermunt, J. D., & Nieveen, N. M. (2025). Promoting students' reflection through process-oriented feedback: Teachers' conceptions, practices and learning needs. Studies in Educational Evaluation, 86, 101483. https://doi.org/10.1016/j.stueduc.2025.101483